Rodzaje zaćmy – czym się różnią i jak je leczyć? Typy katarakty i jej przyczyny

Zaćma to choroba oczu stara jak świat. Może zaatakować zarówno osobę w starszym wieku, jak też noworodka. Występujące w zaćmie zmętnienie soczewki może postępować od jej środka na zewnątrz lub od krańców do środka soczewki. Gdy zmętnienie soczewki dotrze do środka oka można nagle stracić ostrość widzenia. Jak rozpoznać oblicze zaćmy i jak radzić sobie z tą chorobą?

Czym jest zaćma?

Zaćma to wrodzona lub degeneracyjna choroba oczu. Inna nazwa tej choroby – katarakta, wywodzi się z łacińskiego wyrazu cataracte oznaczającego wodospad. Po raz pierwszy opisano zaćmę w starożytności jako silne i białe zmętnienie oka, przypominające barwą wzburzony wodospad. Najstarszym znanym przykładem przedstawienia zaćmy w sztuce jest pochodzący z okresu sumeryjskiego posążek kapłana z oznakami zaćmy w postaci białych i pozbawionych przejrzystości źrenic. Zabytek archeologiczny dowodzi, że starożytni Sumerowie byli w stanie rozpoznać i artystycznie oddać skutki tej choroby, mimo braku zaawansowanej wiedzy medycznej.

Zaćma to schorzenie oczu, które atakuje soczewkę oka, pozbawiając ją naturalnej przejrzystości. Zmętnienia soczewki stanowi utrudnienie w przedostawaniu się światła do siatkówki, co wpływa na upośledzenie ostrości wzroku. Im większe zmętnienie występuje na soczewce oka, tym większe pogorszenie wzroku u chorego.

Jakie są rodzaje zaćmy?

Różne rodzaje zaćmy wynikają z odmiennych przyczyn i mechanizmów uszkodzenia soczewki oka. Zróżnicowane przyczyny prowadzą do tego samego efektu, czyli zmętnienia soczewki, co upośledza zdolność do ostrego widzenia. W zależności od przyczyny, zaćma może rozwijać się powoli, jak zaćma starcza lub szybko, jak zaćma pourazowa lub kortykosteroidowa.

Przyczyny występowania zaćmy i mechanizmy uszkodzenia soczewki oka:

• Naturalny proces starzenia się organizmu sprawia, że z wiekiem białka w soczewce oka ulegają degeneracji, co prowadzi do mętnienia soczewki. Zmiany metaboliczne w soczewce powodują stopniowe zmniejszenie przejrzystości, co prowadzi do pogorszenia widzenia. Ten typ zaćmy jest najczęściej spotykany u osób powyżej 60. roku
• Czynniki genetyczne oraz zakażenia i choroby metaboliczne matki wpływają na występowanie zaćmy wrodzonej u noworodka. W okresie prenatalnym soczewka nie rozwija się prawidłowo, co prowadzi do obecności mętnych obszarów już od urodzenia.
• Przebyte urazy oka w postaci uszkodzeń mechanicznych i chemicznych, np. stłuczeń, przecięć, czy poparzeń chemicznych wpływają na soczewkę, prowadząc do jej mętnienia. Czasem zaćma rozwija się natychmiast po urazie, ale może również pojawić się dopiero po kilku latach od zdarzenia.
• Powikłania spowodowane występowaniem innych chorób oka (jaskry, zapalenia błony naczyniowej) lub po operacjach okulistycznych. Utrata przezroczystości soczewki jest wynikiem stanu zapalnego, uszkodzenia tkanek lub zaburzeń metabolicznych związanych z innymi chorobami oczu.
• Długotrwała i niekontrolowana cukrzyca występująca u młodszych osób. Wysoki poziom cukru we krwi powoduje zmiany w metabolizmie soczewki, prowadząc do jej mętnienia. Zazwyczaj rozwija się szybciej niż zaćma starcza.
• Długotrwałe stosowanie leków kortykosteroidowych, zarówno doustnych, jak i w postaci kropli do oczu. Kortykosteroidy wpływają na metabolizm soczewki, prowadząc do stopniowego gromadzenia się zmętniałych obszarów w jej strukturze. Często pojawia się w postaci tzw. zaćmy podtorebkowej tylnej, która rozwija się tuż pod tylną powierzchnią soczewki.
• Ekspozycja na promieniowanie jonizujące, np. w wyniku radioterapii nowotworowej lub długotrwałego narażenia na promieniowanie ultrafioletowe. Promieniowanie uszkadza białka soczewki, powodując ich nieprawidłowe fałdowanie i mętnienie. Osoby narażone na promieniowanie UV bez ochrony oczu są bardziej podatne na rozwój tego typu zaćmy.

Rodzaje zaćmy (katarakty) – klasyfikacja

Zaćma może być klasyfikowana na różne sposoby, w zależności od kryterium podziału. Główne klasyfikacje zaćmy obejmują podział ze względu na:

• Przyczynę jej wystąpienia: zaćma starcza (senilna), wrodzona, pourazowa, cukrzycowa, promieniotwórcza, kortykosteroidowa,
• Lokalizację zmian w soczewce, czyli w zależności od miejsca jej występowania wyróżniamy: zaćmę jądrową (zmętnienie dotyczy centralnej części soczewki, czyli jądra), korową (na obwodzie soczewki), zaćmę podtorebkową tylną (pod tylną torebką soczewki, w pobliżu tylnej powierzchni),
• Czas wystąpienia: zaćma wrodzona i zaćma nabyta
• Tempo rozwoju: zaćma szybko postępująca i wolno postępująca
• Stopień zaawansowania choroby: zaćma początkowa, niedojrzała, dojrzała, przejrzała

Zaćma wrodzona (cataracta congenita)

Występuje u noworodków lub małych dzieci. Spowodowana jest zaburzeniami genetycznymi, infekcjami prenatalnymi, np. różyczką. Rozwija się w bardzo wczesnym dzieciństwie. Istotne jest wczesne rozpoznanie, aby odpowiednio szybko zapobiec powstawaniu zaburzeń w rozwoju wzroku. Nieleczona prowadzi do zaniku gałki ocznej, oczopląsu, niedowidzenia i zeza towarzyszącego.

Zaćma nabyta (cataracta acquisita)

Powstaje w późniejszym okresie życia, najczęściej w wyniku starzenia się (zaćma starcza), urazu, chorób ogólnoustrojowych (np. cukrzyca), przyjmowania leków (np. kortykosteroidów) lub narażenia na promieniowanie. Zmętniałej soczewki nie da się zregenerować, a najskuteczniejszym sposobem leczenia jest ingerencja chirurgiczna.

Zaćma starcza (senilna)

Najczęstszy typ zaćmy, związany ze starzeniem się soczewki. Występuje głównie u osób po 60. roku życia. Osoba dotknięta zaćmą starczą może zauważyć nasilające się problemy z wykonywaniem codziennych obowiązków, jak prowadzenie pojazdu czy czytanie. Czasami można dostrzec zmianę barwy źrenicy albo jej wielkości czy kształtu.

Zaćma korowa

Zmiany rozwijają się na obwodzie soczewki, w tzw. korze soczewki. W początkowej fazie pacjent może mieć problemy z widzeniem w jasnym świetle oraz widzeniem kontrastów.

Zaćma podtorebkowa

Zmętnienie występuje pod tylną torebką soczewki, w pobliżu tylnej powierzchni. Ten typ zaćmy często powoduje problemy z widzeniem w bliskiej odległości oraz trudności z widzeniem w jasnym świetle, np. przy patrzeniu na źródła światła.

Zaćma jądrowa

Zmętnienie dotyczy centralnej części soczewki, czyli jądra. Ten rodzaj zaćmy powoduje głównie pogorszenie widzenia na daleką odległość i może prowadzić do krótkowzroczności.

Zaćma pourazowa

Powstaje na skutek przebytych urazów oka, uszkadzających soczewkę i prowadzących do jej zmętnienia. Urazy mogą być mechaniczne, chemiczne lub promieniotwórcze, jak również mogą wynikać z ekspozycji na promieniowanie. Leczenie zaćmy pourazowej jest uzależnione od występującego stopnia uszkodzenia soczewki. Czasami również dochodzi do innych uszkodzeń, np. siatkówki, rogówki czy ciała szklistego. Stąd zaćma pourazowa może być bardziej skomplikowana w leczeniu niż zaćma starcza.

Zaćma początkowa

Wczesne stadium choroby, w którym zmętnienie soczewki jest minimalne, a objawy wzrokowe są mało nasilone. Osoba dotknięta chorobą może nie odczuwać znaczących problemów z widzeniem. Ważne jest wtedy regularne badanie wzroku.

Zaćma to choroba o różnych obliczach. Klasyfikacja zaćmy pozwala lekarzom lepiej zrozumieć przyczynę problemu i dostosować odpowiednie leczenie, najczęściej polegające na operacyjnym usunięciu zmętniałej soczewki i zastąpieniu jej sztuczną.