Kolor oczu to jeden z najbardziej fascynujących aspektów naszej urody. Błękitne, zielone, brązowe, szare i inne odcienie tęczówek są wynikiem złożonej interakcji wielu genów. Co więcej, mogą one skrywać interesujące informacje nie tylko o naszym pochodzeniu, ale także o zdrowiu. Ile procent ludzi ma niebieskie oczy? Jaki jest najrzadszy kolor oczu na świecie? Czy kolor oczu może wpływać na kondycję wzroku? Przyjrzyjmy się bliżej temu, skąd bierze się barwa tęczówek i jakie jeszcze tajemnice skrywają nasze oczy.
Kolor oczu to niezwykła cecha, która wyróżnia nas i podkreśla naszą unikalność. Odcienie tęczówek powstają dzięki melaninie, czyli pigmentowi odpowiedzialnemu za barwę skóry, włosów i oczu. Jest to barwnik produkowany przez melanocyty, które znajdują się w warstwie podstawnej naskórka, mieszkach włosowych i tęczówce oka. Ilość i rozmieszczenie pigmentu w tęczówce decydują o jej kolorze, a za cały proces odpowiadają czynniki genetyczne i środowiskowe.
Zależność jest bardzo prosta: im człowiek ma więcej melaniny, tym ma ciemniejszą karnację, ciemniejszy kolor włosów i ciemniejsze oczy. Mała ilość barwnika w tęczówce daje jaśniejsze zabarwienie oczu, takie jak błękitne, zielone czy szare. Normą jest zmiana koloru oczy z niebieskiego na brązowy albo zielony w ciągu pierwszych miesięcy lub lat życia, w miarę jak organizm dziecka produkuje więcej melaniny. W niektórych przypadkach subtelne zmiany w kolorze tęczówki mogą pojawiać się na skutek urazów lub chorób. Na percepcję koloru oczu wpływają również światło i inne czynniki zewnętrzne.
Przyjmuje się, że na świecie występuje około 80 wariantów koloru oczu. Największe oddziaływanie na barwę naszych oczu mają geny, a także poziom melaniny w tęczówce. Według szacunków, najwięcej (około 55-79%, w zależności od obszaru) ludzi na świecie ma oczy w kolorze brązowym. Barwa ta jest wynikiem wysokiego stężenia pigmentu w tęczówce. Brązowe oczy dominują głównie na terenach Azji i Afryki, w populacjach latynoamerykańskich oraz w niektórych rejonach Europy Południowej i Wschodniej.
W następnej kolejności są oczy niebieskie, które ma około 8-10% ludzi na świecie. Błękitne tęczówki najczęściej spotkamy w Europie (najwięcej w Skandynawii), USA, Kanadzie i Australii. To również jeden z najczęstszych kolorów oczu w Polsce. Niebieskie i szare barwy tęczówek są uważane za jedną z najbardziej charakterystycznych cech Słowian.
Jak się okazuje, najmniej spotykanym odcieniem tęczówek na świecie jest zielony. Szacuje się, że zaledwie 1-2% populacji światowej ma ten właśnie kolor oczu. Zielone oczy najczęściej spotyka się w Europie, zwłaszcza w takich krajach jak Irlandia, Szkocja czy Islandia. Zielona barwa tęczówek powstaje dzięki umiarkowanej ilości melaniny oraz obecności żółtego pigmentu, którego połączenie z efektem rozpraszania światła w zrębie tęczówki nadaje ten właśnie charakterystyczny odcień oczu. Kolor zielony to też statystycznie najrzadszy kolor oczu w Polsce. Rzadkością są również oczy szare, którymi może pochwalić się zaledwie 1% ludzi. Osoby o tym kolorze tęczówek można spotkać głównie w Europie Wschodniej i Północnej, a także w niektórych regionach azjatyckich (Azja Centralna, Zachodnia i Południowa).
Barwa tęczówek jest wynikiem różnych kombinacji genów. Nie zawsze jednak kolor oczu zależy od genów tylko naszych rodziców. W rzeczywistości dziedziczenie koloru oczu to kwestia znacznie bardziej skomplikowana, ponieważ na barwę tęczówek wpływają także geny dalszych przodków. Za ciemniejszy odcień zazwyczaj odpowiadają geny dominujące, podczas gdy za jaśniejszy – geny recesywne. Naukowcy szacują, że jest około 16 różnych genów, które mają wpływ na tę cechę. Z tego powodu rzadko kiedy da się przewidzieć kolor oczu dziecka w 100 procentach.
Na pewno wielu ludzi zadaje sobie pytanie, czy da się zmienić kolor oczu. Otóż kolor tęczówki może się zmienić w ciągu życia, a zmiany te mają różne przyczyny. Przykładem jest zmiana koloru u dziecka. Praktycznie wszystkie noworodki rodzą się z niebieskimi oczami, ponieważ ich tęczówki zawierają jeszcze bardzo mało melaniny. Z biegiem czasu, gdy organizm zaczyna produkować więcej tego pigmentu, kolor oczu dziecka może się zmienić na ciemniejszy.
Czasami kolor oczu może ulec zmianie w wyniku urazów. Niekiedy do zmiany barwy tęczówki prowadzi uszkodzenie struktur oka pod wpływem oddziaływania promieniowania słonecznego. Również niektóre choroby, takie jak zapalenie tęczówki, mogą wywoływać zmianę koloru oczu. Duża, nagła zmiana u dorosłego może być również oznaką jaskry, krwawienia z oka, a nawet nowotworu. Takie przypadki wymagają pilnej konsultacji z lekarzem. Warto także wspomnieć, że dla osób, które chcą bezpiecznie zmienić kolor oczu, dostępne są procedury kosmetyczne. Możliwość dowolnej zmiany barwy tęczówki, np. z zielonej na brązową, dają kolorowe soczewki kontaktowe.
Odcień tęczówek skrywa więcej, niż mogłoby się wydawać. Barwa oczu może powiedzieć dużo o naszej genetyce, a także o naszym zdrowiu. Badania pokazują, że osoby z różnymi kolorami oczu mogą mieć inne predyspozycje do pewnych schorzeń. Ludzie o ciemniejszych tęczówkach, takich jak brązowe czy czarne, mogą być bardziej narażone na rozwój jaskry, będącej główną przyczyną ślepoty na świecie. Wyższa zawartość melaniny może wpływać na wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego i przepływ cieczy wodnistej w oku.
Z kolei osoby o jasnych oczach, jak niebieskie, szare czy zielone, mogą być bardziej narażone na rozwój zaćmy oraz zwyrodnienia plamki żółtej (AMD). Jasne tęczówki zawierają mniej melaniny, która stanowi naturalną ochronę oczu przed szkodliwym działaniem promieniowania UV. W związku z tym nadmierna ekspozycja na światło słoneczne może przyspieszyć proces mętnienia soczewki oraz powodować uszkodzenia siatkówki.
– Osoby o brązowych lub czarnych oczach częściej niż inne są postrzegane jako pewne siebie, optymistyczne, z dużym temperamentem. Przypisuje się im także cechy, takie jak empatia, wrażliwość i skłonność do pomocy.
– Zwykle uważa się, że niebieskoocy są osobami bardzo sympatycznymi, miłymi i uprzejmymi, które są również odważne i otwarte na nowe wyzwania.
– Osoby mające szary kolor oczu uważane są za czułe i ambitne. Mogą też sprawiać wrażenie kreatywnych, silnych i dążących do celu.
– A co z osobami o zielonych oczach? Posiadacze zielonych tęczówek są postrzegane za jednostki wybitne i bardzo inteligentne. Uważa się, że mają bardzo dobrze rozwiniętą intuicję, odznaczają się też dużą kreatywnością.
Warto jednak pamiętać, że to, jak postrzegane są różne kolory oczu, zależy od poszczególnej kultury.
– Wszyscy ludzie o niebieskich kolorach oczu mogą być spokrewnieni! Badania wykazały, że błękitny kolor tęczówek to prawdopodobnie mutacja, która pojawiła się zaledwie 10 000 lat temu. W związku z tym naukowcy sugerują, że wszystkie osoby niebieskookie na świecie mogą mieć wspólnego przodka.
– Heterochromia, czyli różnobarwność tęczówek, polega na posiadaniu oczu w dwóch różnych kolorach. Występuje średnio u 6 na 1000 osób. Osoby z tym unikatowym zjawiskiem mogą mieć jedno oko np. zielone i drugie brązowe, niebieskie lub jeszcze innej barwy. Heterochromia występuje w wielu formach – czasem jest ledwo zauważalna, a czasem widoczna na pierwszy rzut oka.
– Zdarza się, choć niezwykle rzadko, że oczy są fioletowe lub czerwone. Dzieje się tak w efekcie wad genetycznych, chorób lub urazów, które wpływają na produkcję barwnika w tęczówkach. Fioletowa i czerwona barwa tęczówki występuje wyłącznie u osób dotkniętych albinizmem.
– Z ankiety przeprowadzonej przez serwis AllAboutVision wynika, że najbardziej atrakcyjnym kolorem oczu, zdaniem 20% ankietowanych, jest kolor zielony. Na kolejnych miejscach znalazły się: jasnoniebieski (17%), orzechowy (16%), ciemnoniebieski (15%), szary (10%) oraz piwny (8%).
