Złudzenia optyczne – rodzaje, przykłady i mechanizm powstawania

W wielu opowieściach o pustynnych przygodach możemy spotkać się z fascynującym zjawiskiem fatamorgany. Ten niezwykły miraż, pojawiający się na rozgrzanym horyzoncie, pokazuje, jak łatwo nasze oczy mogą zostać oszukane. Powstaje, gdy światło załamuje się w gorącym powietrzu i nagle zamiast pustyni czy asfaltu widzimy wodę. Choć brzmi to egzotycznie, podobne złudzenia spotykamy znacznie częściej niż mogłoby się wydawać.

Czym są złudzenia optyczne?

Złudzenie optyczne to nic innego jak sytuacja, w której mózg błędnie interpretuje to, co widzą oczy. Oczy rejestrują obraz i przesyłają go dalej, ale to właśnie mózg odpowiada za ostateczną percepcję świata. Czasem jednak wpada w pułapki i zamiast rzeczywistości postrzega jej zniekształconą wersję. Takimi pułapkami mogą być np. kontrasty barwne, które sprawiają, że ten sam kolor wygląda inaczej w różnym otoczeniu. Innym razem chodzi o perspektywę. Mózg dodaje głębię tam, gdzie jej nie ma, przez co proste linie zdają się krzywe, a płaskie rysunki wyglądają trójwymiarowo.

Jak powstają iluzje wzrokowe?

Mózg w odróżnieniu od oczu z czasem się uczy. Iluzje wzrokowe powstają najczęściej wtedy, gdy mózg „dopowiada sobie” brakujące elementy obrazu, opierając się na wcześniejszych doświadczeniach.

• Jeśli coś wygląda jak cień, uzna, że to wypukłość albo wklęsłość.
• Jeśli linie zbiegają się ku sobie, „zinterpretuje” je jako perspektywę i przestrzeń.
• Czasami przyczyną iluzji jest sposób przetwarzania kontrastów i kształtów, w takim przypadku widzimy ruch, którego nie ma.

Rodzaje złudzeń optycznych

Złudzenia optyczne mogą dotyczyć różnych składowych obrazu, najczęstsze z nich to:

• Złudzenia kształtu i wielkości – tutaj chodzi o sytuacje, gdy coś wydaje się większe, mniejsze, dłuższe lub krótsze niż jest w rzeczywistości.
• Złudzenia koloru i kontrastu – ten sam odcień może wydawać się jaśniejszy lub ciemniejszy, zależnie od tła. To zjawisko leży u podstaw testów na daltonizm.
• Złudzenia ruchu – statyczny obraz sprawia wrażenie, jakby się poruszał.
• Złudzenia przestrzeni i perspektywy – płaski obrazek może wydawać się trójwymiarowy, a równoległe linie krzywe lub zbiegające się.

Najciekawsze przykłady złudzeń optycznych

Złudzenia optyczne potrafią zaskakiwać i bawić, dlatego wiele z nich stało się wręcz kultowymi.

• W 2015 roku w Internecie pojawiły się zdjęcia sukienki, która podzieliła świat na pół, jedni widzieli ją jako biało-złotą, inni jako niebiesko-czarną. To przykład złudzenia barwnego, w którym kontrast i oświetlenie całkowicie zmieniają naszą percepcję kolorów.
• Kolejną słynną iluzją jest rysunek „kaczka czy królik?” Niektórzy twierdzą, że zależnie od tego, co widzimy jako pierwsze, jesteśmy bardziej optymistami lub realistami. W przypadku tego złudzenia mózg przełącza się pomiędzy dwiema interpretacjami jednego obrazu.
• Innym ciekawym przykładem iluzji optycznych są niemożliwe figury np. trójkąt Penrose’a albo słynne „schody Eschera”. Na pierwszy rzut oka wyglądają logicznie, ale gdy przyjrzymy się dokładniej, okazuje się, że nie mogłyby istnieć w rzeczywistości.

Dlaczego mózg „daje się nabrać” na iluzje?

Mózg nie analizuje każdego detalu widzianych przez nas obrazów. Żeby pracować wydajniej, korzysta z doświadczeń, schematów i skrótów myślowych, które pozwalają mu szybko rozpoznawać przedmioty, odległości i kształty. Te „skrótowe strategie” zazwyczaj ułatwiają nam życie, ale w przypadku złudzeń optycznych prowadzą do błędnej interpretacji rzeczywistości. Innymi słowy, mózg „poprawia” obrazy i uzupełnia luki według własnych oczekiwań, dlatego możemy widzieć rzeczy, które w rzeczywistości nie istnieją.

Jeśli jednak czujesz, że Twoje postrzeganie świata bywa zaburzone w sposób, który Cię niepokoi (np. widzisz mroczki, błyski lub doświadczasz podwójnego widzenia), to nie jest już złudzenie optyczne. W takiej sytuacji warto odwiedzić poradnię okulistyczną i wykonać profesjonalne badania diagnostyczne, aby upewnić się, że wszystko jest w porządku.

Zastosowanie złudzeń optycznych w sztuce i nauce

Złudzenia optyczne to nie tylko ciekawostki, znajdują one również szerokie zastosowanie w sztuce i nauce.

• Artyści, od renesansowych malarzy po twórców street artu, wykorzystują je do tworzenia wrażenia głębi, ruchu czy niemożliwych konstrukcji.
• W nauce z kolei pomagają lepiej zrozumieć działanie percepcji wzrokowej, funkcjonowanie mózgu i mechanizmy widzenia. Są również wykorzystywane w testach psychologicznych i eksperymentach neurologicznych.

Dzięki nim możemy zobaczyć, jak kreatywnie mózg interpretuje świat wokół nas.